Ooit was het Merwe-Vierhavengebied (M4H) één van de grootste fruithavens ter wereld. Op de plek waar eens kilo’s fruit binnenkwamen en de eerste Nederlandse voedselbank ontstond, ligt nu De Voedseltuin. Met ruim tachtig vrijwilligers teelt men er vijf ochtenden per week verse groenten en fruit voor Rotterdammers met een kleine beurs. In 2025 viert de Voedseltuin haar vijftienjarig bestaan. Zakelijk coördinator Tineke van der Burg blikt met ons terug: “In deze tuin zitten zó veel verhalen.”
In 2010, midden in de kredietcrisis, kampte de Rotterdamse Voedselbank met tekorten aan verse groenten. Vlakbij lag een gedempte haven, die braak lag. Tineke: “Sjaak Sies (oprichter Voedselbank) liet hier in de buurt altijd zijn hondje uit.” Die dacht, kunnen we hier zelf geen groenten gaan kweken? Dichter bij en verser kan niet.” Samen met Ronald Oosterhof (Gek op Werk) en Kim Bunt presenteerden ze dit idee aan de gemeente. Niet alleen als aanvulling op de voedselbank, maar ook als plek waar mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt weer ritme en zelfvertrouwen kunnen opbouwen.
Van noodzaak naar aanwinst
“Heel de ontwikkeling van M4H lag toen stil vanwege de crisis. “Dat was gunstig voor ons.” De gemeente gaf groen licht en vijf jaar kregen we de grond ‘om niet’.” Tineke raakte al vroeg betrokken vanuit haar werk bij SBAW, een organisatie die nieuwe initiatieven voor werkgelegenheid begeleidde.
In oktober 2010 werd de oprichting van De Voedseltuin een feit. “Dit was een heel rauw gebied nog. Alleen Joep van Lieshout was onze buurman,” herinnert Tineke. “Je hebt een kaal stuk grond van 7.000 m2 en daar ga je beginnen. Er was echt helemaal niets: geen water, geen elektra, geen onderkomen waar je kon schuilen. “Met vijf enthousiaste vrijwilligers en een stratenmakers keet zijn we begonnen.”
In vijf jaar tijd ontwikkelde de Voedseltuin zich tot een geliefde plek. Tineke: “We gingen opnieuw om de tafel met de gemeente.” We telden toen al veertig vrijwilligers en leverden grote hoeveelheden groenten aan de voedselbank. De gemeente gaf ons een heus huurcontract, maar het moest wel netter en er moest een verhard pad komen. “Want ondertussen was dit gebied ook aantrekkelijker geworden voor andere creatievelingen.” Rondom de tuin vestigden zich onder andere de Keilewerf, Soundport en de architecten van het Keile Collectief. “Die laatste hebben toen bij het Keilepand de voorkant aan de tuinkant gemaakt. Daardoor werd de Voedseltuin ook een community garden.”
“Na de gesprekken met de gemeente hebben we eerst ideeën van de buren opgehaald en toen hebben we een landschapsarchitect in de hand genomen: Lola Landscape.” Hun plan, met de cirkels, het voedselbos en een zelfvoorzienend container home, overrompelde de gemeente en vormde de basis voor de tuin zoals we die nu kennen.
Spilfunctie in het M4H-gebied
De Voedseltuin is inmiddels stevig ingebed in het M4H-gebied. “Gelukkig ziet de gemeente dat ook,” zegt ze lachend, “want we willen hier niet meer weg.” Gelukkig blijft het stuk groen in de gebiedsvisie voor het M4H-gebied. Het getijdenpark, ontworpen door de Urbanisten, vormt een mooie aansluiting op de Voedseltuin. Zij hebben ook de sponstuin hier aangelegd, want ze zochten plek om Rotterdamse grondsoorten te testen op hun vermogen om water op te nemen en vast te houden. “Daarbovenop neemt de Voedseltuin ook deel aan de Keile Coöperatie, samen met de omringende buren.”
Oog voor de mens
Niet alleen de planten, maar ook de vrijwilligers geven de tuin haar kleur. Met twinkelende ogen vertelt Tineke over alle types die de revue passeerden. “Er zijn zoveel verhalen te vertellen.” De fysieke oogst is heel goed zichtbaar, maar de oogst bij de mensen is minstens zo belangrijk. Er zijn hier vriendschappen en relaties ontstaan. Maar er zijn ook vrijwilligers die niet meer onder ons zijn, voor wie we een herdenkingsboom geplant hebben. Een aantal jaar geleden overleed er een vrijwilliger, die zijn hele vermogen aan ons naliet op één voorwaarde. Dat we een groot feest zouden geven. Dat hebben we gedaan.”
“Onze missie: de GGD van de toekomst, groen, gezond en duurzaam,” staat nog steeds overeind, ook na 15 jaar. Inmiddels zijn we met meer dan 80 vrijwilligers die jaarrond, 5 ochtenden per week, hun handen uit de mouwen steken. Wat mensen aantrekt, is het werken in het groen en dat je op deze manier iets kunt betekenen voor een ander. Tegelijkertijd zie je dat vrijwilligers zelf ook opbloeien. De diversiteit onder de vrijwilligers is groot en ook de redenen dat mensen hier werken is heel divers. “Dat is een ontzettend goede combinatie.”
Mijlpalen en uitdagingen
De vijf jaar sinds het laatste jubileum brachten nieuwe uitdagingen en mijlpalen met zich mee. “In 2022 wonnen we de Van der Leeuwprijs, daar ben ik heel trots op.” Die prijs wordt elk jaar uitgekeerd aan initiatieven met een positieve impact op de publieke ruimte van Rotterdam. En natuurlijk de opening van het Getijdenpark door de Urbanisten in 2024. “Door het voedselbos loopt dat naadloos over in onze tuin.”
Daarnaast zwaaide directeur Erik Sterk na dertien jaar af, waarvan zeveneneenhalf jaar als hoofd van de stichting. Groene ondernemer en campagnevoerder Marjolein Moeijes volgde hem op. Tineke: “Marjolein is jong en klaar voor de toekomst. “Ze is een aanpakker en kan in deze rol groeien.” Sinds dit jaar participeert de Voedseltuin ook in het Europese project ‘Wijk in Bloei’, met als doel Oud-Mathenesse groener te maken. De Groene Hub, waar buurtbewoners terecht kunnen voor gereedschap en advies, opende eerder dit jaar al.
Dromen voor de toekomst
Het gebied rondom de Voedseltuin ondergaat in de aankomende jaren een transformatie. “Joep van Lieshout” is van plan om hier een museum, ateliers en woontorens neer te zetten. “Hoe mooi zou het zijn als we dan bijvoorbeeld op omringende daken kunnen gaan tuinieren?” Tegelijkertijd wordt er ook gedroomd over meer verbinding met de wijken eromheen.
“Ik kijk met heel veel trots terug op wat we bereikt hebben,” vertelt Tineke fier. “We hebben het echt met elkaar gedaan. Er zijn zoveel handen geweest die hier aan meegewerkt hebben. Niet alleen de vele vrijwilligers, maar ook de betrokken bedrijven die hier een cirkel sponsoren. De bedrijven die hier gekomen zijn voor bedrijfsuitjes, die hier ook meegeholpen hebben. Geen dag is hier hetzelfde. En we zijn eigenlijk pas net begonnen.”
Tekst: Laura-Lynn Smit
Foto: Judith de Rond / Studio La Ronda